İNTİZAR - Rus-İran Savaşları (1804-1828) sonrasında, kuzey Aras Nehri çevresinde yaşayan Azeriler, Rus işgalinden ve anavatanları İran'dan trajik bir şekilde ayrılmalarından yakındılar.
O zamandan beri, Azerbaycan halk müziği, felaketin kasvetli hatırasında melankolik ezgilerle karakterize edilmiştir.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, dağlık bir yerleşim bölgesi olan Dağlık Karabağ, 1990'ların başında meydana gelen etnik bir çatışmada Rus destekli Ermeniler tarafından Azerbaycan'dan alındı.
Savaşın patlak vermesinden sonra İran, Azeri birliklerini organize etmek için General Mansur Hakikatpour gibi üst düzey askeri danışmanları atamaktan çekinmedi.
Ermeni saldırganlara karşı gerçekleşen çatışmaların ardından, Hakikatpur ve yardımcıları, Azerbaycan ordusunun donatılması ve eğitimini bizzat denetlediler.
O vakitler Azerbaycan'ın o zamanki cumhurbaşkanı ve kurnaz eski bir KGB generali olan Haydar Aliyev, askeri bir geçit töreninde İranlı subaya ülkenin Şeref Nişanı'nı vermeyi planladığını belirtti.
Yüzlerce asil İranlı, ilk Dağlık Karabağ Savaşı (1988-1994) sırasında Ermeni işgali altındaki toprakları kurtarmak için hayatlarını feda etti.
Bakü'de hala şehit düşen İranlı şehitlerin gömülü olduğu bir mezarlık var.
Ermenilerin, kendi ana karasıyla çevrili bir Azeri toprağı olan Nahçıvan'a ilerlemesi sonrasında, İran silahlı kuvvetleri de, bölgeye topçu konuşlandırarak yanıt verdi.
İran ayrıca işgalci Ermeni güçlerinden kaçan 70.000'den fazla Azeri sivil mülteciyi açık kollarla karşıladı. Irak'ın Baas rejimiyle sekiz yıl süren savaşın ardından yeni toparlanmaya çalışan bir ekonomiyle boğuşan bir ülkeye Azeri mülteci akını, İranlı yetkililer tarafından “görev” olarak görülüyordu.
Azerbaycan ile Ermeniler arasındaki düşmanlığın sona ermesinin ardından, kendisi de Azerbaycan asıllı olan İslam İnkılabı Rehberi Ayetullah Seyyid Ali Hamaney, 27 Temmuz 1993'te İran'ın kuzeybatısındaki Azerbaycan eyaletinin başkenti Tebriz'i ziyaret etti.
Bu ziyarette, "Ermenistan hükümeti ve Karabağ Ermenileri son zamanlarda o bölgedeki Müslümanlara karşı baskıcı önlemler aldı ve bu zulümleri kınıyoruz" dedi ve "İran'daki Ermenilerin de Ermenilerden kaynaklanan kötü muameleyi aynı şekilde kınayacağını umuyoruz" diye ekledi.
***
27 Eylül 2020'de, Ermenistan ile Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ bölgesi nedeniyle uzun süredir devam eden çatışma, 44 günlük bir savaşa dönüştü.
Bakü ile Erivan arasındaki çatışmaların ardından, kuzeybatı İran'ın Azeri nüfuslu dört vilayetinde Ayetullah Hamaney'in temsilcileri olan Cuma imamları, işgal altındaki Azerbaycan topraklarının kurtarılmasına açık destek beyan ettiler.
Azerice konuşan bu din adamları, Ermeni işgali altındaki toprakların kurtarılmasını Azerbaycanlıların vazgeçilmez bir ulusal hakkı olarak görüyorlardı.
Doğu Azerbaycan eyaletindeki Ayetullah Hamaney'in temsilcisi Seyyid Muhammed Ali El Haşim, Rehber'in Karabağ'ın islam dünyasının bir parçası olduğunu söylediğini aktardı.
Devlet televizyonuna göre, İran İslam İnkılabı Rehberi, 3 Kasım 2020'de devlet televizyonunda canlı yayınlanan bir konuşmasında, "Ermenistan tarafından işgal edilen Azerbaycan toprakları kurtarılmalı ve Azerbaycan'a iade edilmelidir" dedi.
Savaşın bir an önce bitmesi gerektiğini, Dağlık Karabağ'daki etnik Ermenilerin korunması ve hiçbir sınır değişikliğinin kabul edilmemesi gerektiğini vurguladı.
Dağlık Karabağ'ın ikinci büyük şehri Şuşa'nın 9 Kasım 2020'de kurtarılmasının ardından, Ermenistan ve Azerbaycan, Kremlin'in arabuluculuğunda bir ateşkes anlaşması imzalayarak 1994'ten beri dondurulan ihtilafa geçici olarak son verdi.
Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından işgal edilen bölgelerin kurtarılması, iki ülke arasındaki derin kültürel, dini ve tarihi mirasın bir kanıtı olarak İran halkı ve hükümeti tarafından memnuniyetle karşılandı.
Bununla birlikte, Dağlık Karabağ'ın üçte birinin ve daha önce kontrol ettiği yedi Azerbaycan bölgesinin tamamındaki Ermeni kontrolünün kaybı, iç içe geçmiş etnik grupların bir mozaiği olan Güney Kafkasya'daki jeopolitik gerçekliklerde çarpıcı bir değişimin habercisiydi.
Fakat Azerbaycan, birçoklarının iddia edeceği gibi, "sizi besleyen eli ısırmayın" anlamına gelen atasözünü unuttu.
Ülkenin uzun zamandır gıpta ile bakılan, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ne sözde “Zengezur Koridoru” üzerinden sınırsız erişime sahip olma hırsı, Bakü ve Erivan arasındaki son gerilimlerde kilit bir faktördür.
Ancak sorunun özü şu ki, uygulanması halinde Ermenistan'ın güneyindeki Syunik eyaletinden geçen sözde koridor İran'ın Ermenistan ile olan bağlantılarını kesecek.
Ermenistan bu senaryoya karşı çıkıyor çünkü bu, ülkenin topraklarının hayati bir kısmı üzerindeki egemenliğinin ihlali anlamına geliyor.
İran ayrıca kuzey sınırlarında, Avrupa pazarlarına erişimini engelleyen ve İran'ı Rusya ve Orta Asya cumhuriyetlerine bağlayan ticari Kuzey-Güney Koridoru'nu tehlikeye atan herhangi bir değişikliği kabul etmeyecektir.
Gözleri Syunik'te olan Bakü'nün son dönemde bu konudaki provokasyonları İran'da endişeyle karşılandı.
Ayetullah Hamaney'in geçtiğimiz günlerde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a hatırlattığı gibi, Tahran, Ermenistan ile olan eski sınırlarının kapatılmasına müsamaha göstermeyecek.
Tahran'daki ruh hali, Bakü'nün Nahçıvan'a ulaşmak için Ermenistan'ın 38 kilometre genişliğindeki Jermuk bölgesini işgal etmesi halinde tüm seçeneklerin masada olacağını gösteriyor. Bu kırmızı çizgiyi geçmekle eş anlamlı olacak.
Arwin Ghemian
Press TV