İNTİZAR - 4 Nisan 2023'te İranlı yetkililerle yaptığı bir toplantıda Devrim Lideri, ABD'nin son birkaç on yılda yaşadığı artan düşüşüne değindi. Kıdemli siyasi analist ve akademisyen Seyyid Mustafa Khoshcheshm ile yapılan aşağıdaki röportaj, bu düşüşün hem iç hem de dış boyutlardaki işaretlerini inceliyor.
Soru: Bu tartışmaya Amerika'nın gerilemesi konusuyla başlayalım. Bunun arkasındaki sebepler nelerdir?
M. Khoshcheshm: Amerikan gücünün gerilemesinin birçok nedeni var. Birincisi, yerel ve uluslararası zorluklarla ve krizlerle nasıl yüzleştikleri. Örneğin, ABD'de koronavirüsle nasıl başa çıktıklarına bir bakın. Ölüm sayısı hala yüksek ve COVID-19 ile ilgili olarak hala sorunları var. Ayrıca ABD'de de giderek artan bir siyasi kutuplaşma görülmektedir.
İki kutupluluk tüm ülkelerde mevcuttur, ancak çok hassas konularda yoğun ve sık hale gelirse ve her yerde iki kutupluluk durumlarını gördüğünüzde ve bu özellikle ABD'de oluyorsa bir alarm sinyali söz konusu olur. Amerika'da birkaç yüz yıl önceki İç Savaş gibi bir iki kutupluluk vardı. Artık kimse bu iki kutupluluktan bahsetmese de etkileri hâlâ devam ediyor. Son zamanlarda o kadar bariz hale geldi ki, birkaç yıl önce Pentagon, Amerika'nın güneyindeki askeri tesislere, Güney Eyaletlerinin Kuzey Eyaletlerine karşı İç Savaşta kullandıkları Konfederasyon bayrağını kullanmalarına izin verilmediğini söyledi. Pentagon'un emrine göre, hiçbir askerin Güney bayrağını kendi kişisel aracıyla bile olsa hiçbir yerde taşıma hakkı yoktur.
Soru: ABD'deki siyasi iki kutupluluğun Amerika'nın gücünü azaltabilecek ve onlar için bu kadar tehlikeli olabilecek özellikleri nelerdir?
M. Khoshcheshm: İki kutuplu durumları özellikle ABD'de tehlikeli hale getirebilecek özelliklerden biri, bu iki kutupluluğun her iki tarafında meydana gelen şiddetin miktarıdır ve bu çok önemli bir şeydir. Bunun siyasi bir örneğini Trump'ın destekçileri Kongre'ye saldırdığında gördünüz. Bu kriz, Trump veya Cumhuriyetçi-Demokrat ikilemi ile sınırlı değil. Bugün, Amerikan halkının bir kısmı devletin tamamıyla ilgili bir ikilem yaşıyor. Yani kendilerini ne Demokratların ne de Cumhuriyetçilerin bir parçası olarak görüyorlar. Bu insanlardan bazıları, başkanlığının ilk turunda Trump'a oy verdi. Ama bu grup bile bıkmış durumda. Son anketler, çoğunluğun Trump veya Biden'ın bir sonraki tura çıkmasını istemediğini gösteriyor.
ABD'de giderek şiddetlenen siyasi iki kutupluluğun yanı sıra, ırk ayrımcılığı ve Siyah-Beyaz meseleleriyle ilgili iki kutupluluk da yoğunlaştı. Black Lives Matter (BLM) hareketini desteklemek için yapılan gösterilerin sayısını ve bunların nasıl şiddete dönüştüğünü gördünüz.
Soru: ABD'nin son yıllardaki ekonomik durumunun da bu toplumun sosyo-politik iki kutuplulukları üzerinde bir etkisi oldu mu?
M. Khoshcheshm: Evet. ABD'de ırk ayrımcılığı konusu dışında, her geçen gün derinleşen servet uçurumu alanında da bir iki kutupluluk var. Başka bir deyişle, Gini katsayısı veya farklı sınıflar arasındaki sınıf mesafesi endeksi de büyümüştür, bu da servet dağılımındaki ayrımcılık ve eşitsizliğin arttığını göstermektedir. Şimdi alt ekonomik sınıflarda yer alan beyaz olmayanların ve göçmenlerin yanı sıra aynı durumla karşı karşıya kalan birçok beyaz insan var.
Ayrıca, ABD'de silah taşıma izni gibi konularda başka birçok iki kutupluluk oluştu. Böylece, farklı alanlarda var olan çoklu iki kutupluluklar Amerikan toplumunu böldü ve parçaladı. Bu iki kutupluluklarda meydana gelen şiddet, bu boşlukların çoğunda görülebilen bir sonraki faktördür. Sonuç olarak, bu tür iki kutupluluklar toplumda bölünmeye ve parçalanmaya yol açarak onu zayıflığa sürükler.
Soru: Bunlar Amerika'nın gerilemesinin iç işaretleriydi. Amerika'nın gücünün ve konumunun gerilediği önermesini doğrulayan ABD dışındaki faktörler nelerdir?
M. Khoshcheshm: Dışarıdan bakıldığında, ABD'nin artık küresel zorlukları kontrol edemediğini görüyoruz. Bunu Ukrayna savaşında açıkça görebilirsiniz. Bu düşüş, Amerika'nın sızmalara karşı duyarlılığında görülebilir. Yani ABD öyle bir zayıfladı ki, onlarca farklı ülkeye müdahil olması, orada darbeler yapması, başkan değiştirmesi gibi olaylar gerçekleştirmesine rağmen 2016'da birdenbire Rusya'yı Amerika'ya bir başkan atamakla suçladı.
İstediği yere operasyon yapan Amerika şimdi İran, Çin, Güney Kore ve Ukrayna'daki savaşa ilişkin Pentagon'dan sızan çok gizli belgeleri ortaya çıkaranı arıyor. CIA ve Pentagon'un e-postaları hackleniyor. Bunlar kolayca gözden kaçabilecek sorunlar değil.
Soru: Dışarıdan, ABD'nin durumu, Çin ile girdiği çok yönlü siyasi ve ekonomik rekabette hangi noktaya ulaştı? Amerika Birleşik Devletleri'nin ülkelerin pozisyonlarının düzenlenmesi üzerindeki hakimiyeti geçmişe kıyasla nasıl değişti?
M. Khoshcheshm: Trump yönetimi döneminden itibaren başlayan tüm gerilimlere rağmen Biden, Çin konusunda da benzer bir politika izliyor. Çin'in ekonomik büyümesine zarar veremedi. Çin, ekonomik büyümenin devam etmesine ek olarak, Suudi Arabistan gibi Amerika'nın bazı geleneksel müttefiklerini veya ortaklarını kendine çekmeyi başardı.
ABD ve özünde Batı medeniyeti bu gerilemeye uğramasaydı, Suudi Arabistan gibi bir ortağın Çin'e yaptığı petrol ihracatında dolar yerine yuanı kullanmayı kabul ettiğini asla göremezdiniz. ABD zayıflamasaydı, Suudi Arabistan İran'la ilişkilerini geliştirmeye kalkışmazdı. Şu anda Amerikalı yetkililerin geçtiğimiz günlerde Suudi Arabistan'a yaptıkları ziyarette bu konuya çok üzüldükleri aşikar.
Soru: Amerika'nın İran ile Suudi Arabistan arasındaki ilişkilerin kurulmasına olan öfkesinin sebebi nedir?
M. Khoshcheshm: İran-Suudi ilişkileri alanında Amerikalıları ilk üzen şey, ABD'nin ana ortaklarından ve dostlarından birinin Amerika'nın ana düşmanlarından biriyle barış yapması ve ilişkiler kurmasıdır. ABD için ikinci mesele, neden bu konuda rol oynamadığı ve hatta neden bölgesel denklemlerden çıkarıldığıdır. ABD'yi ilgilendiren üçüncü şey ise, ana rakibi olan Çin'in neden bu işin içinde olduğu. Bu nedenle İran karşıtı lobi FDD'nin CEO'su Mark Dubowitz'in "Çin'in arabuluculuğunun bir sonucu olarak yenilenen İran-Suudi ilişkileri, Amerikan çıkarları için bir kaybet, kaybet, kaybet durumudur" demesinin nedeni budur. Başka bir deyişle, onlar için üç kat kayıptır. Bu çok önemli.
Bu da ABD'nin bölgede gücünü kaybettiğini gösteriyor. Amerikalılar, Çin'i kontrol etmek için bölgedeki güç dağıtımını Orta Doğu veya Batı Asya'dan Doğu Asya'ya kaydırmak istediler. Ama onlar da bu bölgeyi terk etmek istemediler. Bu bölgedeki güçlerini azaltmak istediler, ancak alternatif bir planları vardı - Batı Asya için başarısız olan yakıp yıkma politikası ve yürüttükleri vekâlet savaşları sonrasında.
ABD ilk dönemde, bu yüzyılın ilk on yılında mevcuttu. Hükümetleri ve ulusları bozmak için saldırı ve askeri mevcudiyet politikası izledi. İkinci dönem ve on yılda bu politikasını vekâlet savaşlarıyla sürdürdü.
Şimdi, üçüncü dönemde, Siyonist rejimin ve Arap ülkelerinin, İran'la askeri bir şekilde değil, güvenlik, finansal ve hibrit savaş yoluyla karşı karşıya gelmek için İbrahim Anlaşmaları altında birleşik bir cephe oluşturmasını istedi. Aslında İran'ı ülke içine sürüklemeden önce İran çevresinde istihbarat, operasyonel ve terörist bir kuşatma hattı oluşturmaya çalıştı. Ayrıca propaganda, yaptırımlar vb. Diğer alanlarda da aktif olmaya çalıştı. böylece İran kendi sınırları içinde zayıflayacaktı. Sınırlarda ise İran'ın her türlü tehlikeye, terör tehdidine ve casusluğa kapılmasını istiyordu.
Soru: Bu ülkeler neden artık Amerika'nın görüşünü sormuyor, karar ve eylemlerine izin vermesini beklemiyorlar?
M. Khoshcheshm: Ülkeler, ABD'nin art arda gelen başarısızlıklarına ve Afganistan'dan nasıl hızla çekilip kendisi ile işbirliği yapanları terk edip ülkeyi rakibine bıraktığına tanık olduktan sonra, onlar için alınacak dersler netleşti. Hepsi bundan ders aldı ve İran'la ilişki kurmaya doğru ilerliyor. Neden? Bunun bir nedeni, Amerikalıların güçlerini kaybettiklerini ve ABD'nin artık onları destekleyemeyeceğini görmüş olmalarıdır.
Belki daha önemli ya da en az bir o kadar önemli olan ikinci sebep, bölge ülkelerinin de dünya düzenindeki değişimi görüyor olmalarıdır. Ukrayna'daki savaş söz konusu olduğunda konumlarına ve duruşlarına bir bakın. Tarafsız bir duruş benimsediler ve kazananın kim olduğunu görmek için bekliyorlar. Amerika'nın Çin, Rusya ve İran gibi rakiplerinin geleceğin dünya düzenini değiştireceğini doğru bir şekilde anladılar. Geleceğin dünya düzeni artık tek kutuplu olmayacak, bunun yerine sonucu gruplaşmalar belirleyecek.
Dolayısıyla Arap ülkeleri bunu görüyor ve İran'ın rolünün arttığını biliyor ve bu fırsatı kaçırmak istemiyor. Onlar da bölgesel anlaşmalara üye olmak istiyorlar. Bir noktada NATO üyesi olmak istemiş olabilirler ama bu geçiş artık tersine dönüyor. ABD'nin gerilemesi, zayıflaması ve hegemonyasının ortadan kalkması olmasaydı, Batı'dan Doğu'ya güç aktarımı mümkün olmayacaktı.
Soru: Amerika'nın gerilemesinin uluslararası ekonomi ve özellikle dolar üzerinde ne gibi etkileri oldu?
M. Khoshcheshm: İran, Rusya ve Çin'in doları fazla kullanmamak için kendi sebepleri var. Hindistan, Suudi Arabistan ve Amerika'nın dostu sayılan bir dizi başka ülke de Amerikan ekonomisinin zayıflaması ve düşüşe geçmesi nedeniyle doların değer kaybettiğini doğru bir şekilde anladılar.
ABD'nin eski İngiltere büyükelçisi bir tartışmada Çin'in bizimkinden kat kat fazla bir nüfusa sahip olduğu ve bundan kaçış olmadığı için dünyanın ilk ekonomik gücü olacağını söyledi. Yani kendileri itiraf ediyorlar. Birçok kişi, Çin'in ticaret ve ekonomi açısından şimdiden çok ileri gittiğini ve dünyadaki birici ekonomik güç olarak görülmesi gerektiğini kabul ediyor. Dünyada 120'den fazla ülkenin birinci ticaret ortağı Çin'dir ve bu sayı her geçen gün artmaktadır. Batı Asya'da İran ve Suudi Arabistan gibi iki bölgesel rakip arasındaki gerilimi azaltmak için yapılan ana anlaşmalardan birinde Çin'in rol oynadığı bir noktaya gelindi. Bu, ABD'nin ortakları için bile konumunu kaybettiğini gösteriyor.
ASEAN ülkeleri borsalarında doları zayıflatmak istediklerini söylüyorlar. ASEAN, kendilerini siyasi zorluklardan ve krizlerden her zaman uzak tutmaya çalışan Güneydoğu Asya ülkelerinin çok büyük ve etkili bir ekonomik bloğudur. Şimdi onlar da doları ticarette ortadan kaldırmaktan veya zayıflatmaktan ve onun yerine yerel, ikili, çok taraflı ve diğer uluslararası para birimlerini koymaktan bahsediyorlar.
Aslında yeni bir dünya düzenine geçiş dönemindeyiz. Kargaşa ve kaosla dolu bir dönem olacak. Ancak tüm ülkeler bunu fark etti ve doları döviz döngülerinden çıkarmaya ya da zayıflatmak ve daha az ağırlık vermek istemelerine şaşmamalı. Bütün bunlar Amerika'nın gerilemesinin sonucudur. ABD eskisi gibi değil. Bu gerçekten önemli. İçeriden ciddi şekilde zayıfladı ve her geçen gün daha fazla zorlukla karşılaştığına tanık oluyoruz.
Khamenei.ir
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Seyyid Mustafa Khoshcheshm, görüşleri çok sayıda dergide yayınlanan Tahran merkezli, kıdemli bir siyasi analist ve akademisyendir. Pek çok televizyon programına katıldı ve İran Dışişleri Bakanlığı Uluslararası İlişkiler Fakültesi de dahil olmak üzere birçok İran üniversitesinde ve akademik merkezde ders verdi.