Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri António Guterres, Yemen için para toplanacak konferans öncesi, 3 Nisan'da, “Ülkede dünyanın en büyük insani krizinin yaşandığını” söyledi. Guterres haklı. Savaştan önce 27 milyon nüfusu olan Yemenlilerin yüzde 80'i yani 22 milyon kişi insani yardıma ihtiyaç duyuyor. Eğer bu yardıma ulaşamazlarsa ölecekler.
Yemen'de 18 milyon kişinin gıdaya çok az erişimi var. Geçen yıl bu sayı 17 milyondu. 8,5 milyon kişi bir sonraki öğününü nasıl bulacağını bilmiyor. Her 10 dakikada, bir Yemenli çocuk, önlenebilir bir nedenle hayatını kaybediyor. Gıda yetersizliği ve hastalıklar -kolera dahil- can almak için birbiriyle yarışıyor. 2017'de halkın yarısı yoksulluk sınırının altındaydı. Bugün nüfusun yüzde 79'u yoksullukla boğuşuyor. Okullar kapalı. Hastaneler bombalandı. Kuşatma altındaki ülkeye insani yardım girişi ise zor.
Batı Suudileri destekliyor
Ülkeyi kuşatan çirkin savaş, 2015'te Suudi Arabistan'ın müttefikleri (Yani görev süresi 2014'te dolan Abdrabbuh Mansur Hadi) yararına Yemen'e saldırmasıyla başladı. ABD, Fransa ve İngiltere tarafından sonuna kadar desteklenen Suudi savaşı ülkeyi yok ediyor, ne ortada ne de ufukta bir stratejik hedef var.
Hadi'yi yeniden yönetime getirme beklentisi yok. Hadi, Yemen'de güvenilir biri değil. Şu anda Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da yaşayan Hadi, Yemen'in başkenti Sana'da mahkeme tarafından ölüm cezasına çarptırılmıştı. 2017'nin sonunda Suudi yetkililerince ev hapsinde tutulduğu söyleniyordu. Yetkililer ara sıra, Hadi'nin, Suudilerin görüşlerini papağan gibi tekrar edeceği Arap zirvelerine gitmesine izin veriyordu.
Fakat savaşın tarihi daha eskiye, 2011'e, uzun süredir iktidarda olan Ali Abdullah Salih hükümetinin düşürülmesine neden olan fikir ayrılıklarına dayanıyor. 2012'de Salih'in gidişinden sonra çeşitli gruplar iktidar için manipüle edilmişlerdi. Her çeşit anlaşma yapıldı ama hiçbiri yerine getirilmedi. Husiler olarak bilinen Zeydi topluluğu, 1990'larda Ensarullah hareketini oluşturdu. Genellikle Yemen'in kuzeyinde, Suudi Arabistan sınırındaki dağlarda bulunan yoksullaşmış toplulukları için siyasi güç aradılar. Husiler, Salih'in düşüşü sonrası yakıt yardımlarının geri kazanılması için mücadele yürüttü. Onları politik gücün merkezine iten ve nihayetinde Yemen'in önemli kısımlarının yönetimini almalarını sağlayan bu kampanyaydı. Suudi Arabistan'ın savaşında ana düşmanlar onlar. Suudilerin savaştaki önemli motivasyonu Husiler'in ya da Zeydiler'in Şiilerin bir kolu olmalarına dayanan aptalca bir mezhepçilik.
Bu sırada, Suudiler, Yemen'in Hadramut bölgesini elinde tutmaya devam eden Arap Yarımadası El Kaidesi'nin genişlemesinden etkilenmemiş durumdalar. El Kaide, bölgedeki Yemen üslerine saldırıyor, hedeflerinin arasında Suudi Arabistan'ın ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) desteklediği Yemenliler de var. Mart sonunda, El Kaide savaşçıları Mukalle'deki BAE askeri üssünde 12 Yemen askerini öldürdü.
Suudi bombardımanı düzenli olarak sivilleri vuruyor. Geçen pazar, Suudiler, kuzey batı Yemen'deki bir düğünü havadan vurdu, 20 sivil öldü. Hafta içi ise güney batıdaki Taiz'de arabalar vurularak, 20 sivil öldürüldü. Bu savaşta şimdiye kadar 10 bin kişi hayatını kaybetti, en iyi tahminle 2 milyon sivil ülke içinde yer değiştirdi.
Savaş ne zaman bitecek?
Son olarak, BM Yemen Özel Temsilcisi Vild Şeyh Ahmed (Moritanya) görevinden istifa etti. Görüşmelerin nafile olduğunu söyledi. Gerçek bir diyaloğa ya da şiddetin hafifleyeceğine ilişkin hiçbir işaret yok. BM, onun yerine Martin Griffiths'i (İngiltere) getirdi. Görev başında geçen bir ayın ardından, Griffiths, 17 Nisan'da, iki ay içinde masaya yeni bir barış planı koyma umuduyla, BM Güvenlik Konseyi önüne çıktı. “Yemen halkının ciddi şekilde, bu savaşın yakında biteceğine dair bir işarete ihtiyacı var” dedi. Ancak Griffiths, sonuçlanmayacak bir vazifeyi görünce tanır. 2012-2014 arasında üç Suriye Özel Temsilcisi için danışmanlık yapmıştı. Ayrıca Suriye'de BM Gözlemci Misyonu'nun başkan yardımcısı olarak görev yaptı.
Şimdiden, Griffiths, Yemen boyunca daha fazla çatışma anlamına gelecek şekilde askeri hareketlilik gözlemlendiğini, Suudi uçağının Yemen'i vurmaya devam ettiğini ve Yemen güçlerinin Riyad'daki balistik füzelere ateş etmeye devam ettiğini söyledi. Bunların hiçbiri durmayacak, herhangi bir barış taslağının oluşturulması zor.
Suudi Arabistan üzerinde, bombardımanını durdurması için bir baskı yok. Fransa, İngiltere ve ABD, Suudilere büyük ölçekli silah satışlarını onaylamaya devam ediyor. Yemen'deki savaşın mimarı Prens Muhammed Bin Salman'ın yollarına serilen kırmızı halılar, Batı'da Suudilere çıkışma isteği olmadığını gösteriyor. Almanya'nın Suudi Arabistan'a, Yemen'deki savaşta kullanılabilecek silah satışını durdurduğunu belirtmek gerek. Fakat Almanya'nın önemli ölçüde bir satışı yoktu. Öte yandan bu durum Almanya'nın Suudilere silah satmayacağı anlamına da gelmiyor; sadece Yemen'de kullanılacak silahları satmayacakları anlamına geliyor. Bu savaşın skandalı, Batı'nın, cani savaşlarını sonlandırmak için hiçbir baskı görmeyen Suudilere verdiği açık çek.
Griffiths'in, savaş olasılığını hızlandıracak silahlı müdahale hakkındaki uyarısı için çok vakit yoktu. 23 Nisan'da Husi Yüksek Siyasi Konseyi'nin başkanı Salih el Samet, Suudi'lerin hava saldırısıyla öldürüldü. Husiler'in lideri Abdül Malik El Husi, bu suikastin ciddi sonuçları olacağını söyledi. “Ne bu suç ne de düğünü hedef almak gibi diğer suçlar cezasız kalır” dedi.
Samet önemli bir isimdi. 2014'te Husiler tarafından dönemin Cumhurbaşkanı Hadi'nin danışmanı olarak atanmıştı. Husiler içinde büyük meşruluğu olan Samet, bir savaşı önlemek için Hadi'ye ulaşmak istiyordu. Aynı zamanda, 2014 Kasımı'nda, Samet, Hadi'nin kabine atamalarını savunmak için Husi Yüksek Siyasi Konseyi'nde eleştirilerle mücadele etmişti.
Bu Griffiths'e yardımcı olabilecek bir mizaç olabilirdi. Fakat Samet'in ölümü siyasi saati geri aldı. Yemen bu gecikmeyi kaldıramaz.
Vijay Prashad - Tarihçi, Ortadoğu Uzmanı
Birgün
Çeviri: Ömür Şahin Keyif