İNTİZAR - Mali yardımlar ve petrodolar yatırımları yoluyla diğer ülkelerde nüfuzunu artırmak isteyen Suudi Arabistan, son yıllarda Kafkasya'ya özel bir ilgi gösteriyor. Özellikle Ukrayna savaşının başlamasından sonra büyük önem taşıyan bu bölge, Suudi Arabistan'ın iki önemli rakibi İran ve Türkiye'nin oyun sahnesidir. Bu arada Azerbaycan, diğer Kafkas ülkelerine kıyasla Arap krallığı ile ilişkileri en üst düzeyde olan bir ülkedir.
Bu bağlamda Pazartesi günü iki ülke yedinci yatırım forumunu Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de gerçekleştirdi. Suudi haber ajansının bir haberine göre, bu forumun faaliyetleri arasında ikili yatırımlar hakkında sunumlar ve çeşitli sektörlerde ikili ilişkileri güçlendirmek amacıyla bir dizi konunun tartışılması yer aldı.
Suudi heyetini karşılayan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, ikili işbirliği gündeminin genişlediğini belirterek, Bakü-Riyad iş görüşmesinin önemini vurguladı. Suudi Yatırım Bakanı ve Suudi-Azerbaycan Hükümetlerarası Komisyonu Eş Başkanı Halid bin Abdülaziz el-Falih, toplantının ilişkileri ilerletmesini umduğunu ifade etti. İki tarafın yetkilileri de daha geniş ekonomik işbirliğinin önemini vurguladılar ve Suudi şirketlerinin Azerbaycan'daki yenilenebilir enerji üretim projelerine katılımını ele aldılar. Ocak 2022'de Azerbaycan Enerji Bakanlığı, Suudi şirketi ACWA Power'ın yaklaşık 300 milyon dolarlık yatırımla başkentin kuzeyinde rüzgardan elektrik üretmek için bir tesis inşa etmeye başladığını duyurdu.
Suudi heyetinin başkanı, ülkesinin Azerbaycan tarımının yanı sıra yenilenebilir enerji projelerine yatırım yapmakla ilgilendiğini belirtti.
İkili ilişkilerinin geçmişi
Suudi Arabistan ve Azerbaycan'ın ilk yatırım ve iş forumu Eylül 2014'te 'Arap sermayesinin Azerbaycan Cumhuriyeti'ne akışı' sloganıyla Bakü'de düzenlenmiş ve 100 Suudi şirket Azerbaycanlı muhatapları ile iki ülkenin yatırım geliştirme stratejilerini tartışmıştır. Suudi şirketlerinin sermayesinin Azerbaycan'da inşaat, hizmet ve otel inşaatı, turizm ve gıda, sanayi üretimi sektörlerine harcanması gerekiyordu. Bir mutabakat zaptı temelinde Riyad ve Bakü, birbirlerinin ekonomik yeteneklerini analiz etme ve ekonomik faaliyetlerini buna dayandırma konusunda anlaştılar. Aralık 2021'de forum altıncı toplantısını Riyad'da gerçekleştirdi ve ekonomi, ticaret, yatırım, teknoloji, kültür ve gençlik alanlarında ortaklığı güçlendirmeyi tartıştı.
Forumlar yapılmaya devam ettikçe ekonomik ilişkileri de arttı. Rakamlara göre Suudi Arabistan şu anda Azerbaycan ekonomisine ve altyapısına 370 milyon dolar yatırım yapıyor ve işbirliği devam ettikçe ikili ilişkilerde olumlu bir görünüm ortaya çıkıyor. Yaklaşık 26 Suudi şirketi Azerbaycan ile iş yapıyor ve Suudi Kalkınma Fonu, kanallar ve yollar, okullar, su temini ve kanalizasyon sistemleri dahil olmak üzere yerel altyapının inşasında aktif olarak yer alıyor.
2019'da ticaretleri yüzde 33 büyüdü ve sonraki yıllarda daha yüksek büyüme oranları kaydedildi. 2021'deki ticaret hacimleri 30 milyon dolar civarındaydı. Suudiler için bu yeterli değil ve daha yüksek oranlı hacimleri hedefliyorlar ve forumlar yardımcı olabilir. Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumu'nun ülkenin Suudi Arabistan ile ticaretine ilişkin göstergeleri, Azerbaycan'ın et ve peynir dahil olmak üzere hayvancılık ürünlerinin ve petrokimya ürünlerinin çoğunu Suudi Arabistan'dan ithal ettiğini ve ona metal ve tarım ürünleri ihraç ettiğini gösteriyor.
Azerbaycan, yabancı yatırımcılar tarafından cazip bulunan enerji sektörü ve ekonomik altyapıda büyük yeteneklere sahiptir. Suudi Arabistan'ın Azerbaycan'daki aktif varlığı da son aylarda yaşanan küresel değişim ve gelişmelerden kaynaklanmaktadır. Bakü'nün ana müttefiki olan Türkiye ile Suudi ilişkilerinin normalleşmesi, Riyad'ın Azerbaycan'daki güncel ekonomik gündeminde önemli bir rol oynadı. Suudi Arabistan geçtiğimiz günlerde Türkiye ekonomisine 5 milyar dolar yatırım yapmayı planladığını açıkladı ve görünüşe göre Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Riyad ile Bakü arasındaki ilişkilerin güçlenmesinde önemli bir rol oynadı. Azerbaycan'ın Kafkasya'daki stratejik konumu ve Orta Asya'ya yakınlığı nedeniyle Suudi Arabistan, bu bölgedeki iddialı projelerini ilerletmek için ülkenin potansiyelinden yararlanabilir. Suudi Arabistan'ın Azerbaycan enerjisine yaptığı yatırım, krallığın bu sektörden elde ettiği büyük kârlardan kaynaklanmaktadır. Aslında bu hayati sektöre yapılan yatırım, Riyad'ın Bakü'nün politikalarında söz sahibi olmasını sağlıyor.
İki ülkenin aynı zamanda OPEC+ üyesi olduğu göz önüne alındığında, Riyad'ın aradığı şey enerji sektöründe işbirliğini artırmak. Gözlemciler, Suudi Arabistan'ın Azerbaycan ile enerji ortaklığını genişletmesinin ardındaki hedeflerinden birinin, Bakü'nün Riyad'ın petrol fiyatları ve üretim kotaları ile ilgili politikalarını takip etmesini sağlamanın yanı sıra, Azerbaycan'ın gaz ve petrokimya projelerinden pay almak olduğunu öne sürüyorlar. Hiç şüphesiz, altyapıya ne kadar çok yatırım yapılırsa, Azerbaycan'da Suudi nüfuzu o kadar artar.
Vahhabi düşüncesini yaymak
Müslüman ülkelerdeki, özellikle Şii çoğunluklu ülkelerdeki Suudi varlığı, ekonomik çıkarların yanı sıra dini ve kültürel motivasyonlarla yönlendiriliyor. Müslüman bir ülke olarak Azerbaycan bir istisna değildir. Geçtiğimiz yıllarda Suudiler, İslami vizyonu etkilemek üzere Müslüman ülkelerde aşırılık yanlısı Vahhabi düşüncesini yaymak için büyük çaba sarf etti.
1991 yılında Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra ve aynı zamanda kaos ve ekonomik problemler halkı sarsarken, Vahhabi kurumlar yardım ve hayır sağlama kisvesi altında bu ülkeye girdi. Haberlere göre Suudi Arabistan da en başından itibaren Azerbaycan'da Vahhabi hareketini teşvik etmek için Medine İslam Üniversitesi'ndeki din bilimleri öğrencilerini çekmeye başladı ve Medine İslam Üniversitesi'nin eğitimli Azerbaycanlıları aracılığıyla bir Vahhabi hareketi yaratmayı başardı. Son yirmi yılda Vahhabi misyonerlerin Azerbaycan'a akışı da arttı ve bazı kaynaklar Azerbaycan'da bulunan Selefilerin sayısının 50.000'den fazla olduğunu tahmin ediyor ve bunlardan bazıları Vahhabi ideolojisini yaymakla meşgul. Azerbaycan'da Selefi ve Vahhabi düşüncesi ne kadar genişlerse, Suudilerin bu ülkeye girmesi ve onu Riyad politikalarıyla uyumlu hale getirmesi o kadar kolay olacaktır.
Öte yandan Azerbaycan hükümeti Suudi nüfuzunun önünü açmıştır. Son yıllarda hükümet, Şiilerin dini faaliyetlerine ve halka açık yerlerde yıllık olarak gerçekleştirilen Aşura ile ilgili faaliyetlere ağır kısıtlamalar getirdi. Bakü hükümetinin Şii inancına karşı antipatisi, Suudilerin Vahhabiliği yaymaları için iyi bir fırsat sunuyor.
Bölgesel ve siyasi hedefler
Kafkasya'nın son yıllarda hatırı sayılır bir önem kazanmasıyla Suudiler bu bölgede nüfuzlarını artırmak için yarışıyorlar. Krallığın Azerbaycan-Ermenistan geriliminde neredeyse tarafsız bir tavır almasına rağmen Bakü ile ekonomik ve askeri bağları artıran Suudilerin Ermenistan'dan çok Azerbaycan'a meylettiklerini gösteriyor. Azerbaycan ve Kafkasya ve Orta Asya'nın büyük bir kısmı ve hatta Türkiye'nin Müslüman olması, Hıristiyan çoğunluğa kıyasla Batı destekli Ermenistan'ın Müslüman dünya liderliğini iddia eden Suudi Arabistan'ın Azerbaycan yanlısı eğiliminde doğal olarak etkisiz değildir. Hatta Suudilerin Orta Asya gerilimlerinde resmi olarak tarafsız kalmasına rağmen, İran ile Azerbaycan arasında son aylarda tırmanan gerilime Riyad'ın fırsatçı yaklaşımından bile bahsedebiliriz.
Bir başka açıdan bakıldığında Azerbaycan'ın Hazar Denizi kıyısındaki konumu, Suudi Arabistan'ın bu denize erişimini de sağlıyor. Ukrayna savaşından sonra önemi artan Hazar Denizi, gelecekte Doğu ile Batı ve Kuzey ile Güney arasındaki mal geçişinde önemli bir rol oynayacaktır. Riyad, Bakü ile ilişkilerini geliştirerek Hazar Denizi'nden İran'ı bölgeden uzaklaştırmayı amaçlayan enerji transferinde etkin rol oynayabilir.
Diğer bir konu ise Azerbaycan'ın İsrail ile olan geniş ilişkileridir. Bakü, Tel Aviv ile yakın askeri ilişkiler kurdu ve geçen ay burada büyükelçiliğini açtı. Bu, İsraillilerle normalleşme sürecindeki Suudi Arabistan'ın politikasına uyuyor. Bu üç aktör şu anda İran'la çatışma halinde ve ortak bir düşmanın sınırlarında ortak bir kampta toplanmaları konumlarını güçlendiriyor.
Al Waght