İNTİZAR - İran ve Rusya arasında Tahran'a 24 Sukhoi Su-35 savaş uçağı sağlamak için potansiyel bir anlaşma olduğu haberi önemlidir ve iki devlet ile Batılı ülkeler arasındaki gerilim tırmanmaya devam ederken, sıradan geçici bir olay değildir.
İran, bu anlaşmayla birlikte Rusya'ya kısa menzilli hassas güdümlü balistik füzeler de gönderirse, bu gerilimler daha da artacaktır.
Anlaşmayla ilgili henüz resmi bir açıklama yapılmazken İranlı yetkililer, beşinci nesil Rus Su-57'ye ek olarak Su-30 ve Su-35 savaş uçaklarını satın almakla ilgilendiklerini ifade ettiler.
15 Ocak'ta İran Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Komitesi üyesi Şehriyar Heyderi, savaş uçaklarının önümüzdeki Mart ayında geleceğini ve Tahran'ın Rusya'dan hava savunma sistemleri, füze sistemleri ve helikopterler de dahil olmak üzere başka askeri teçhizat talep ettiğini.
İran ve Basra Körfezi bölgesiyle ilgili güvenlik ve savunma işlerinde uzmanlaşmış bir analist olan Farzin Nedimi, The Cradle'a anlaşmanın "eğer gerçekleşirse İran ile Rusya arasında daha yakın savunma ilişkilerine yol açacağını" söyledi.
'Batı ile çatışma'
Bu eylem, küresel jeopolitik değişimlere ve Moskova ile Tahran arasındaki bağların derinleşmesine denk geliyor. Bugün, Rusya-Ukrayna savaşı iki eksen arasındaki en belirgin çatışma alanıdır: ABD liderliğindeki Batılı eksen ve Çin, Rusya, İran ve ilgili müttefiklerini içeren Batı politikasına karşı çıkan bir başka eksen.
Rusya-Atlantik ilişkilerinde araştırmacı olan Muhammed Saif El-Din'e göre, bu silah anlaşması "Batı ile daha geniş bir yüzleşme" ve Çin, Rusya, Hindistan, İran ve diğer ülkelerin doların hakimiyetine yerel para birimlerinde ticaret yolu meydan okuma kararlılığı içinde geliyor.
“Bu faktörler, özellikle Güney Amerika, Orta Doğu [Batı Asya] ve Afrika'da daha fazla ülkeyi ittifak blokları oluşturmak için koordine etmeye teşvik ediyor. Ukrayna'daki çatışmanın sonucu, ardından gelen krizlerin ve dolayısıyla yeni dünya düzeninin şeklini belirleyecek.”
Analist Nedimi, İran-Rusya anlaşmasının "İran Hava Kuvvetleri için büyük bir destek" olacağından, kutuplaştırıcı uluslararası tepkilere yol açmasının kuvvetle muhtemel olduğunu söylüyor. Bu, potansiyel olarak, Washington'un Basra Körfezi ülkelerine gelişmiş silahlar teslim etmesi ve F-35 uçaklarının BAE'ye teslimatını hızlandırması olasılığıyla birlikte, bölgede bir "mini silahlanma yarışı"nı ateşleyebilir.
Nedimi, Basra Körfezi'ndeki Arap ülkelerinin "anlaşmanın önemini küçümsemeye çalışacaklarına, ancak kesinlikle İsrail ve ABD ile hava savunma ilişkilerini güçlendirmek için çalışacaklarına" inanıyor.
Rus isteksizliği?
Ancak İran askeri analisti Amin Berto, Rusya'nın İran'a Su-35 gibi savaş uçakları veya "Ukrayna'daki oyunun kurallarını değiştiren" S-400 füze sistemi vermeyeceğine inanıyor. Moskova ile Tel Aviv, Riyad ve Abu Dabi arasında İran'a kaliteli silah ve teknoloji satışını kontrol altına alan bir anlaşmaya işaret ediyor – bu aynı zamanda Washington ve NATO ile zımni bir anlaşmadır. Berto'nun The Cradle'a açıkladığı gibi:
"Ruslar, bu adımın İsrail'i Ukrayna'ya İsrail silahları sağlamaya itebileceğini, Suudi Arabistan ve BAE'nin ise Rus ekonomisine ölümcül bir darbe olacak şekilde petrol üretimini artırmaya ve fiyatını düşürmeye başvurabileceğini biliyor."
İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu Ukrayna'ya askeri yardım göndermeyi düşünmüş olsa da, Foreign Policy'deki köşe yazarı Stephen Cook, Tel Aviv'in Moskova ile yapıcı bir ilişki sürdürme arzusu ve "Suriye ve güvenlik de dahil olmak üzere iki taraf arasındaki ortak çıkar alanları" göz önüne alındığında, Kiev'i silahlandırma ihtimalinin düşük olduğuna inanıyor.
Cook, önerilen Rus savaş uçaklarının İran'a satılmasını, Tahran'ı Kiev'e karşı savaşta daha fazla yardım sağlamaya teşvik etmek için bir hareket olarak görüyor - ancak İran'ın bu çatışmaya daha fazla katılmaya istekli olup olmadığı belirsizliğini koruyor.
Büyüyen askeri işbirliği
5 Şubat 2023'te Wall Street Journal, İran ve Rusya'nın Rusya'da Ukrayna'daki çatışmada kullanılmak üzere en az 6.000 yüksek hızlı insansız hava aracı üretecek yeni bir fabrika inşa etmeyi planladığını bildirdi. Bu gelişmeye rağmen Washington ve Batılı müttefiklerinin Rusya'ya ek yaptırımlar uygulamayacağına inanan Cook, "Anlaşmaya cevaben Batı'nın yapacağı şey, Ukrayna'ya savaş uçağı sağlayarak Rusya üzerindeki baskıyı yoğunlaştırmak olacaktır."
Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) başkanı William Burns daha önce "Rusya ile İran arasında tam bir savunma ortaklığı" konusundaki endişelerini dile getirmişti. ABD medya kuruluşu PBS ile yaptığı bir röportajda Burns, Washington'un "İran nükleer anlaşmasını dondurması ve Rusya'yı tecrit etme girişiminden sonra iki ülke arasındaki yakınlaşmanın sorumluluğunu taşıdığını" söyledi.
Burns, "Ruslar, İran'ın kendi komşuları için ve İran'ın çevresindeki birçok arkadaşımıza ve ortağımıza da gerçek tehdit oluşturacak şekilde İranlıları teknolojik veya teknik olarak destekleyebilecekleri yollar aramaya başlıyor" dedi.
Bu arada İranlı gözlemciler, Washington'ın "Moskova ile Tahran arasındaki ilişkiyi istikrarsızlaştırmak" amacıyla İran'ın nükleer müzakerelerine yönelik olumlu sinyaller göndermesinin muhtemel olduğunu düşünüyor.
Karşılıklı ve çatışan çıkarlar
İran-Rusya askeri işbirliğinin Sovyet dönemine kadar uzanan uzun bir geçmişi var ve iki ülke daha önce İslam Cumhuriyeti'ne S-300 hava savunma füze sistemi, Su-30 savaş uçağı, T-90 tankları ve Kalibr seyir füzeleri de dahil olmak üzere çeşitli askeri teçhizat tedarik etmek için anlaşmalar yaptı.
İşbirliğine rağmen, İran ve Rusya arasındaki ilişki, bir dizi çatışan çıkar nedeniyle karmaşık hale geldi. Örneğin Rusya, nükleer programı nedeniyle Tahran'a yönelik bazı BM yaptırımlarını desteklerken, İran İsrail'i düşman olarak görmekte ve ona karşı direniş oluşumlarını desteklemektedir. Ayrıca Rusya, Tahran'ı bölgedeki ana rakibi olarak gören Riyad ve Abu Dabi ile iyi ilişkilere sahiptir.
Ancak son yıllarda Moskova ve Tahran, Suriye savaşında Şam'a karşılıklı siyasi, diplomatik ve askeri destek de dahil olmak üzere bazı önemli bölgesel ve uluslararası konularda işbirliğini geliştirdi. Washington ve müttefiklerinin iki ülkeye uyguladığı Batı ablukası, aralarındaki ekonomik iş birliğini ve mali bağları da güçlendirdi.
Finans açısından, Tahran ve Moskova, bankacılık sistemlerini, banka havaleleri için küresel finansal ağ "SWIFT" den ayrılmalarının ardından Batı ambargosunun işlemleri üzerindeki etkilerini hafifletmek amacıyla, finansal borsalar üzerindeki ABD kontrolünü ve gözetimini atlatmak için bağladılar.
Ek dolarizasyondan arındırma politikaları, finansal borsalarda Rus rublesi karşısında İran riyali ile işlem yapma anlaşmasını ve İran döviz borsasında iki ulusal para biriminde ticaret yapma kararını içeriyor.
2021'de İran ile Rusya arasındaki ticaret hacmi 4 milyar doları aştı. Aynı yıl İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, ülkesinin Rusya ile ticaretinin yüzde 80 artacağını açıkladı. Rusya ve İran ayrıca demiryolları, enerji ve iletişim sistemleri de dahil olmak üzere altyapı projeleri konusunda işbirliğini görüştüler. Rusya, tarım alanında İran'a buğday ve diğer gıda maddelerini ihraç etmekte, karşılığında ise meyve ve sebze ithal etmektedir.
Enerji sektörü, iki devlet arasında önemli bir işbirliği alanını temsil etmektedir. 2022'de Rusya, Sirik termik santralini inşa etmek için İran'a 1,4 milyar dolar borç verdi. Rus enerji devi Gazprom ile Ulusal İran Petrol Şirketi arasında geçtiğimiz Haziran ayında Kiş ve Kuzey Pars gaz sahalarını geliştirmek için yaklaşık 40 milyar dolar değerinde bir mutabakat zaptı imzalandı, ayrıca altı petrol sahasının geliştirilmesi ve ihracat için gaz boru hatlarının kurulması tartışıldı.
Geçtiğimiz Ekim ayında Tahran ve Moskova, İran'ın Rus termik santrallerine yaklaşık 40 gaz türbini tedarik etmesi için bir anlaşma imzaladı. Rus medyasına göre bu anlaşma, İran'ın modern tarihteki en büyük teknoloji ihracatını temsil ediyor.
Ancak Rusya ile İran arasındaki ilişkinin geleceği belirsiz ve tahmin edilmesi güç. Aralarındaki bağlar güçlenmiş olsa da, kapsamlı bir ittifak potansiyeli hala birkaç faktöre bağlı.
Bunlar, farklılıklarını çözme ve bölgedeki zorlukları, özellikle de çıkarlarının biraz farklılaştığı devam eden Suriye ihtilafını etkin bir şekilde yönetme becerilerini içeriyor. Buna rağmen, küresel jeopolitik çatışmanın tırmandığı bir ortamda ilişkilerinin mevcut gidişatı göz önüne alındığında, iki ülke arasında daha güçlü bir ittifakın ortaya çıkması söz konusu değil.
Yasmin Raşid
The Cradle