İNTİZAR - Merhum İran Cumhurbaşkanı Seyyid İbrahim Reisi döneminde Moskova ile ticari ilişkileri stratejik bir düzeye çıkarmak amacıyla Rusya ile imzalanan ekonomik anlaşmalar birer birer hayata geçiyor.
Şehit Reisi'nin önlemlerinden biri olan İran ve Rusya arasındaki bankacılık ağı bağlantısı bugünlerde faaliyete geçerek iki müttefik arasındaki finansal işlemleri kolaylaştırıyor.
Merkez Bankası'nın uluslararası işlerden sorumlu Başkan Yardımcısı Muhsin Kerimi Salı günü yaptığı açıklamada İran Merkez Bankası Başkanı'nın Rusya ile yapılan para anlaşması ve Rus Mir ödeme sisteminin İran'daki muadili Shetab'a bağlanmasıyla ilgili yorumlarına atıfta bulunarak anlaşmanın kutuplaşmanın giderilmesine yönelik yol haritasının bir parçası olduğunu ve iki ülke merkez bankaları tarafından atılan ortak adımların Cumhurbaşkanı Reisi'nin hükümetinin sonunda meyvelerini vermeye başladığını söyledi.
İki ülkenin merkez bankalarının gündeminde dört önemli ve stratejik önlem vardı; bunlardan ikisi ulusal para birimleri ve bankacılık ödeme altyapıları ile aracılık ilişkileriydi. Bu adımlar kapsamında tüm İran ve Rus bankaları artık standart bankacılık mesajları gönderebiliyor. Bu iki stratejik altyapıdan faydalanmak için iki önlem daha gerekliydi; bunlardan biri iki ülke arasında bir para anlaşması imzalanması, ikincisi ise iki ülkedeki vatandaşlarına kartlı ödeme hizmeti sağlanmasıydı.
Karimi bu iki altyapının tamamlandığını ve önümüzdeki haftalarda faaliyete geçeceğini de sözlerine ekledi. Başka bir deyişle, İranlı ve Rus yolcular banka kartlarını her iki ülkedeki ATM ve POS'larda kullanabilecekler. İki merkez bankası arasında imzalanan parasal anlaşmanın iki ülke arasında bir likidite değişim hattı olduğunu ve bunun dolarsızlaştırma ve yaptırımların etkilerini azaltma yaklaşımı olduğunu da sözlerine ekledi.
İran-Rusya bankacılık ve parasal ağ entegrasyonu, bankacılık işlemlerini hızlandırması beklenen ikili anlaşmalar çerçevesinin bir parçasıydı. Uzmanlara göre bu hamle aynı zamanda her iki ülkenin turizm sektörünü güçlendirmeye de büyük ölçüde yardımcı olacak ve Rus ve İran vatandaşları ihtiyaç duydukları para birimini ödemekte ve almakta sorun yaşamayacak.
İran-Rusya ticaretinde sıçrama
İran ve Rusya uzun süredir nispeten iyi ekonomik ilişkilere sahip olsa da, bu ilişkiler merhum Cumhurbaşkanı Reisi döneminde en yüksek noktasına ulaştı.
Uzmanlara göre Reisi döneminde İran, Avrasya Ekonomik Birliği'ne (AEB) üye oldu ve bu da İran ile bu ticaret bloğunun diğer üyeleri arasındaki ticari ilişkileri arttıracak. Bunun etkilerini İran'ın birlikle olan ticaret hacminde görebiliriz.
İran ve Rusya Temmuz 2022'de Rusya'nın İran petrol sektörüne yatırım yapmasını sağlayacak 40 milyar dolarlık bir anlaşma imzaladı. İki müttefik ayrıca Tahran-Moskova işbirliğini üst düzeye çıkaracak 20 yıllık kapsamlı bir işbirliği anlaşması imzaladı. Bunun etkileri ikili ticarette şimdiden gözlemlenebiliyor.
İran ve Rusya arasındaki ekonomik işbirliğinin güçlendirilmesine değinen Ekonomik Diplomasiden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Mahdi Safari, Seyyid İbrahim Reisi hükümetinin başında iki ülke arasındaki ticaret hacminin yılda 1,2 milyar dolar olduğunu, ancak 2023 yılında yaklaşık 5,3 milyar dolara yükseldiğini söyledi.
Safari, 2023 yılında İran'ın Rusya'ya tarımsal ihracatının iyi bir durumda olduğunu da sözlerine ekledi. "Rusya'ya 3.2 milyar dolarlık ihracat yaptık ve bu ülkeden 2.1 dolarlık mal ithal ettik. Ayrıca Rusya'ya otomobil ihracatı için sözleşmeler imzaladık ve katalizörler de dahil olmak üzere bilgi tabanlı ürünler ve petrokimya ürünlerinin ihracatında iyi gelişmeler oldu... 2024 yılında Rusya'ya 15.000 otomobil ihraç etmeyi planlıyoruz. BRICS'te denizcilik ve işbirliği alanında da ortak projeler tanımlandı. Gümrük sektöründe de açılımlar yapıldı."
İran'ın Rusya Büyükelçisi Kazım Celali, İran'ın Rusya'ya ihracat sepetinde son dönemde meydana gelen değişiklikleri değerlendirirken, geçmişte iki ülke ticaretinin önemli bir bölümünün belli başlı ürünler üzerinden olduğunu, ancak şimdi çeşitli teknoloji ürünlerinin ihracatına tanık olduklarını söyledi. Türbinler, tıbbi tesisler, hijyenik ürünler, çikolata, kiler ürünleri, çanta, ayakkabı, deri, giyim ve mobilya alanlarındaki işbirliğine işaret eden Büyükelçi, "bugün tatlı ve çikolatalar ile sağlık ürünleri de dahil olmak üzere bazı İran ürünleri Rus mağazalarının raflarında görülebiliyor ve bu ülkede kendilerine iyi bir yer açmış durumdalar" dedi.
Batı yaptırımlarının etkisizleştirilmesi
ABD'nin tek taraflılığına karşı koymak iki ülkenin en önemli ortak gündemi ve Batı'nın yaptırımlarını göz önünde bulunduran Tahran ve Moskova, ABD dolarını bir kenara bırakıp ulusal para birimleriyle işlem yapmayı kolaylaştırmaya çalışıyor. Doların küresel ticaretteki hakimiyetinden faydalanan ABD, on yıllar boyunca Batı ile aynı hizada olmayan ülkeler için ciddi sorunlar yarattı. Ancak İran ve Rusya kutuplaşmayı azaltarak yaptırımların ikili ilişkiler üzerindeki etkilerini azaltabilir.
Öte yandan jeopolitik konumu, büyük petrol ve doğalgaz rezervleri, askeri gücü ve ekonomik potansiyelinin yanı sıra bölgesel etkisi nedeniyle İran bölgesel ticarette merkezi bir rol oynayacaktır. İran'ın Çin ve Rusya liderliğindeki Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve BRICS gibi uluslararası örgütlere üyeliğiyle birlikte Tahran, Doğu'daki ortaklıklarını güçlendirmiştir.
İki ülke arasındaki ticari bağların genişletilmesi açısından Kuzey-Güney Koridoru özel bir öneme sahiptir. Avrupa sınırlarının Rusya'ya kapalı olması nedeniyle Moskova, dış ticaret arterlerini korumak için özellikle İran demiryolu ağına güveniyor ve Kuzey-Güney Koridoru'nun açılışı da bu amaçla yapıldı. Bu ulaşım koridoru Rusya için uygun maliyetli, çünkü bu ülke mallarını Hint Okyanusu ve Basra Körfezi'ne taşımak için çeşitli deniz ve demir yollarını kullanmak zorunda kalacaktı ve bu projenin açılmasıyla Moskova ticaretinde tasarruf sağlayacak.
İran ve Rusya, gelecekteki küresel ticarette demir ve deniz yollarının önemini diğer tüm ülkelerden daha fazla kavramış durumda ve küresel ticarette önemli bir rol oynamak için ulaşım altyapılarını genişletmeye çalışıyorlar. Amerikalı yetkililerin yaptırımları delmek amacıyla İran ve Rusya arasında koridorlar açılmasından duydukları endişeyi dile getirmeleri, Tahran ve Moskova'nın yeni girişimlerle yaptırımların etkisini azaltmayı başardığını gösteriyor. Öte yandan bölge ülkelerinin Tahran ve Moskova ile ticari ve siyasi ilişkilerini geliştirme çabaları, Washington'un bu iki ülkeyi izole etme çabasının başarısızlıkla sonuçlandığını gösteriyor.
Demiryollarının denizyollarından daha zor izlendiği göz önünde bulundurulduğunda, demiryolu ağlarının tamamlanmasıyla Batı'nın yaptırımları gelecekte etkisini kaybedecek ve Washington uyumsuz ülkeleri kendi politikalarına uyumlu hale getirmek için bu baskı aracını kaybedecektir. İki ülkenin transit koridorları ne kadar genişlerse, iki ülkenin ticari bağları da o kadar kolaylaşacaktır.
Ukrayna krizinden sonra Rusya ve Doğu'daki müttefikleri Batı kampına karşı ittifaklarını güçlendirmeye çalıştılar. Bölgesel ekonomik örgütlerin güçlendirilmesi ve yeni koridorlar oluşturulması, büyük ölçüde başarılı olan bu stratejinin bir parçasıdır.
İran-Rusya ticari ilişkilerinin perspektifleri
Tahran ve Moskova tüm alanlardaki ilişkilerini stratejik seviyelere yükseltti ve üst düzey yetkililerin sık sık bir araya gelmesi ikili bağları güçlendirmeyi amaçlıyor.
Her ne kadar ekonomik ilişkiler kabul edilebilir seviyelerde olmasa da, tasarlanan planların gelecekte bu ilişkileri en üst seviyelere çıkarması bekleniyor. İran Petrol Bakanı Ali Owji, Rusya ile ticaret planlarının ne zaman hayata geçirileceğine ilişkin olarak "önümüzdeki 1,5 yıl içinde Rusya ile ticari ilişkilerimizin 40 milyar dolara ulaşması bekleniyor" dedi. Dolayısıyla iki ülke arasındaki ticari ilişkiler ne kadar artar ve dolar ikili ticaretten ne kadar çıkarılırsa, iç ekonomi alanında da o kadar büyük açılımlar olacaktır. Bankalar arası etkileşimin olmaması iki ülke arasındaki ciddi sorunlardan biriydi ve ortak bankacılık ağının hayata geçirilmesiyle Rus ve İranlı yatırımcılar altyapı ve çeşitli ekonomik sektörlere yatırım yapmaya teşvik edilecek.
Ukrayna savaşından sonraki küresel gelişmeler İran ve Rusya'yı daha da yakınlaşmaya motive etti ve şu anda iki müttefik arasındaki ilişki o kadar güçlü ki ABD'nin savaşçı eylemleri bile onlara zarar veremez.
Bölgesel demir ve deniz yollarına hakim olan Rusya ve İran, Doğu'nun lider olacağı ve Çin-Rusya-İran üçgeninin merkezde yer alacağı çok kutuplu yeni dünya düzeninde önemli bir rol oynamaya hazırlanıyor.