İNTİZAR - Geçen yüzyılın başından beri 'Ortadoğu' bölgemizi aralıksız olarak etkileyen savaşlar bize iki şeyi öğretti: 'Uykuda' olan etnik ve dini çatışmalar her an yeniden canlandırılabilir; ve ateşkes kararlaştırıldığında, altta yatan nedenler çözülmediği sürece güvenilmez ve kısa ömürlü olurlar.
Son iki hafta içinde yüzlerce kişinin öldürüldüğü ve her iki tarafta binlerce kişinin yerlerinden edildiği Dağlık Karabağ'da, Azerbaycan ve Ermenistan arasında Rusya aracılığı ile yürütülen insani ateşkesin bozulması bu nedenle bir sürpriz olmadı.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından hukuken Azerbaycan'ın bir parçası olan ancak Ermeni nüfusun çoğunlukta olduğu ihtilaflı mahalde çıkan Azeri-Ermeni savaşı, 1994 yılında yapılan ateşkes görüşmeleriyle sona erdirilmek yerine ertelendi.
Son alevlenme Kafkasya ve ötesine yayılma tehdidinde bulunuyor ve Balkanlar'da olduğu gibi bazı devletlerin parçalanmasına ve yeni devletlerin kurulmasına yol açarken baraj kapılarını büyük güç askeri müdahalesine açıyor. Bunun hedefi özellikle iki devlettir: Türkiye ve İran.
Etnik olarak Türk ve Şii Müslüman olan Azerbaycan şimdi 1990'larda olduğundan daha güçlü hissediyor, petrol ve doğalgaz zenginliği ve iki bölgesel gücün (Türkiye ve İsrail) desteğiyle güçlendiriliyor. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'i son turdan daha iyi sonuçlar elde etmek ve bölgeyi Ermenilerin kontrolünden geri almak umuduyla Karabağ cephelerini yeniden ateşlemeye iten de buydu. Ermenistan -Karabağ için- ya bağımsız bir devlet ya da topraklarının bir parçası olmasını istiyor ve karşılıklı savunma anlaşmasıyla desteklenen Rusya'nın desteğine sahip.
Orta Doğu'nun bazı savaşları kısmen petrol veya doğalgaz boru hattı rotaları üzerinden geçti. Bu Suriye'deki mevcut savaş için geçerli ve hastalık şimdi Kafkasya'yı etkilemiş görünüyor. Hazar Denizi'ni Türkiye'ye ve daha sonra Avrupa ve İsrail'e bağlayan gaz boru hattı, savaş bölgesinin yakınından geçiyor ve hiçbir şekilde tek olmasa da çatışmanın bir faktörü.
Daha büyük bir resim var. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Batı Çin Uygurlarından Güneydoğu Avrupa'ya uzanan bir Türk / Osmanlı imparatorluğunu yeniden canlandırarak Türk ve İslam dünyasının lideri olmayı hedefliyor. Bu arzuyu ileriye taşıyabilmek için bunların uygun zamanlar olduğuna inanıyor. Bu yüzden savaşına Suriye'de başladı ve Libya'ya kadar devam etti. Şimdi ise son derece etkili Türk yapımı askeri insansız hava araçlarının yardımıyla -ironik bir şekilde İsrail insansız hava araçlarıyla birlikte çalışıyor- anlaşmazlığı çözmek için Türkmen savaşçıları ve Arap cihatçıları Azerbaycan'a gönderiyor.
Bir başka ironi de, ABD'nin Sünni Arap ülkelerini İran'a karşı kışkırtmak için kullandığı Sünni-Şii mezhep faktörünün bu durumda abartılmış olmasıdır. 'Sünni' Körfez ülkelerinin çoğu, ezeli rakibi Türkiye ve (bazıları için) yeni dost İsrail, Şii Azerbaycan'ın yanında yer aldı.
Mısır bu konuda bir istisnadır. Körfez'deki müttefiklerine zıt bir tavır aldı ve eski Rus ortağının yanında yer aldı. Bu hafta iki ülkenin Karadeniz'de ilk defa ortak deniz tatbikatları yapacağı açıklandı. Rus-Mısır ittifakı, Erdoğan'ın Libya'daki ve daha önce kısmen Suriye'deki çabalarını engelledi. Şimdi Kafkasya'da, Mısır liderliğinin Ermenistan'ı açıkça desteklemesi ve Türk düşmanına karşı koymak ve Erdoğan'ın milliyetçi / İslamcı hırslarını dizginlemek için ona yardım teklif etmesi ile kendini kanıtlıyor.
Bu karışık ağın ortasında, İran şu anda Karabağ sorununun yeniden alevlenmesinin ana hedefi olabilir. ABD ve İsrail, İran'ı, önemli bir İsrail askeri ve istihbarat varlığına ev sahipliği yapan Azerbaycan'ın büyük bir rol oynayabileceği bir yıpratma savaşına sürüklemeye çalışıyor.
İran nüfusunun yaklaşık dörtte birini oluşturan ve Kuzeybatıda yoğunlaşan Azeriler, kültürel ve politik olarak iyi entegre olmasına rağmen, İran medyası ABD'yi ve müttefiklerini ayrılıkçı Azeri milliyetçi gruplarını besleyerek aralarındaki huzursuzluğu kışkırtmaya çalışmakla suçladı.
Daha acil bir endişe, Azerbaycan'ın İran'a sınır ötesi saldırılar düzenlemek için kullanılabileceğidir. Cumhurbaşkanı Hassan Ruhani, geçen hafta Azerbaycan ve Türkiye'ye yönelik, "İran'ın her ne sebeple olursa olsun sınırına terörist gönderen hiçbir ülkeye hoşgörü göstermeyeceği" uyarısında bulundu. Bunu takiben, Türkiye'nin sözde Özgür Suriye Ordusu'na bağlı savaşçıları Libya ve İdlib'den Dağlık Karabağ cephesine, bildirildiğine göre 'cihatçı' başına aylık 2.000 dolarlık maaşlarla Azerbaycan ordusuyla birlikte savaşmak için taşıdığı bildirildi.
Suudi Veliaht Prensi Muhammed Bin-Salman'ın üç yıl önce ima ettiği azınlık etnik gruplarının (Arap, Kürt, Baluch ve Azeri) unsurlarına sponsorluk yaparak, finanse ederek ve silahlandırarak İran'ı istikrarsızlaştırma planlarının şu anda ABD ve İsrail ile koordineli olarak aktive edildiği görülüyor. Bu, Erdoğan'ın Suudi Arabistan ile gerilimi yumuşatmak için yaptığı son teklifi açıklayabilir.
Bölgedeki mevcut ittifak düzenini altüst edebilecek yeni çatışmalar olasılığı ile karşı karşıyayız. ABD başkanlık seçim sirki sona erdiğinde işler daha net hale gelecektir.
Abdulbari Atvan
Rai Al-Youm