İNTİZAR - ABD'nin Rusya, İran, Küba, Kuzey Kore, Irak ve Suriye dahil olmak üzere bir dizi ülkeye yönelik ticaret kısıtlamaları ve yaptırımları siyasi olarak etkisiz kaldı ve Batılı ekonomilerin aleyhine geri tepti. Sonuç olarak, ABD doları, uluslararası ticari alacakların çözümünde önemli bir para birimi olma rolünü kaybediyor.
ABD ve diğer Batılı güçlerin politikalarına uymadıkları için 24'ten fazla ülke tek taraflı veya kısmi ticari yaptırımların hedefi oldu. Ancak bu sınırlamalar, Yediler Grubu (G7) ülkelerinin ekonomileri için zararlı hale geldi ve dünya ticaretinde ABD dolarının hegemonyasını etkilemeye başladı.
Alanında “yeni bir küresel ticari blok” öne çıkarken, sınır ötesi ödemeler için Batı menşeli SWIFT bankacılık mesajlaşma sistemine alternatifler de yaratıldı.
Jeopolitik analist Andrew Korybko, The Cradle'a, Batı'nın yurtdışındaki Rus varlıklarına olağanüstü cezalar vermesinin ve el koymasının, yıllardır gerileyen ancak yine de dünya standardını korumayı başaran Batı merkezli küreselleşme paradigmasına olan inancı kırdığını söylüyor.
Korybko, “Yükselen çok kutuplu ülkeler, bu ekonomik ve mali karışıklıklara yanıt olarak, daha demokratik, eşitlikçi - Batılı olmayan ülkeleri merkeze alan - ve küreselleşmenin sadece bir tek Batı merkezli modelinden uzaklaşarak dolarsızlaştırma ve çeşitlendirme planlarını hızlandırdılar" diye ekliyor.
Azalan dolar rezervleri
Uluslararası Para Fonu (IMF), 2020'nin dördüncü çeyreğinde merkez bankalarının elinde tuttuğu ABD doları rezervlerinde yüzde 71'den yüzde 59'a inen bir düşüş kaydetti ve bu, ABD dolarının dünya ekonomisi üzerindeki etkisinin azalmasını yansıtıyor.
Ve eğilim daha da kötüye doğru gitmeye devam ediyor: Bunun kanıtı, bankanın elinde tuttuğu dolar alacaklarının 2021'deki 7 trilyon dolardan 2022 Mart sonunda 6,4 trilyon dolara düşmesi veri gerçekliğinde görülebilir.
IMF'nin Resmi Döviz Rezervlerinin Para Birimi Kompozisyonu (COFER) raporuna göre, ABD dolarının merkez bankası rezervlerindeki yüzdesi 1999'dan bu yana yüzde 12 azalırken, başta Çin yuanı olmak üzere diğer para birimlerinin yüzdesi bu dönemde yüzde 9'luk bir artışla artış eğilimi gösterdi.
Çalışma, bankacıların bankalarının uluslararası işlemler için tuttukları diğer para birimlerinden (avronun piyasaya sürülmesi de dahil olmak üzere) rekabet nedeniyle doların rolünün azaldığını iddia ediyor ve dolar rezervleri küçülmeye devam ederse bunun hem para birimi hem de tahvil piyasaları üzerinde bir etkisi olacağını ortaya koyuyor.
Alternatif para birimleri ve ticaret yolları
Hindistan Merkez Bankası (RBI), küresel ticareti ve Hindistan ihracatını artırmak için, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ve ABD-AB yaptırımlarının ardından Hindistan para birimi üzerindeki baskıyı savuşturmak için geçen yıl Temmuz ayında bir rupi takas mekanizması tasarladı.
Hindistan yakın zamanda BAE, Japonya ve çeşitli Güney Asya ülkeleriyle 75,4 milyar dolarlık döviz bozdurma anlaşmaları imzaladı. Yeni Delhi ayrıca Güney Kore ve Türkiye'yi her ülkenin para birimi için dolar aracılı olmayan döviz kurları hakkında bilgilendirdi. Şu anda Türkiye, Çin (yuan) ve Rusya'nın (ruble) ulusal para birimlerini kullanarak ticaret yapmaktadır.
İran ayrıca, ABD dolarının egemen olduğu küresel finansal sistemin silah haline getirilmesini kontrol etmek için Şangay İşbirliği Örgütü'ne (ŞİÖ) Avrasya bloğu içerisinde ticaret için avro benzeri bir ŞİÖ para birimi teklif etti.
İran'ın ekonomik diplomasiden sorumlu dışişleri bakan yardımcısı Mehdi Safari geçen yıl Haziran ayının başlarında medyaya ŞİÖ'nün teklifi yaklaşık iki ay önce aldığını bildirdi.
Korybko, “Bu amaçla BRICS ve ŞİÖ gibi çok taraflı kurumları ve ticaretle ilgili kısıtlamaların etkilerini hafifletmek için para havuzları ve potansiyel olarak oranı kendi para birimleri sepetine dayanan yeni bir para biriminin kurulması gibi ilgili kurumları kullanmaları gerekir” şeklinde yaklaşımını ortaya koydu.
Uluslararası Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru (INSTC), Rusya ve İran tarafından “yaptırımları yıkan” bir proje olarak yeniden canlandırılıyor. INSTC, Batı'nın Moskova'ya dayattığı “cehennemden gelen yaptırımlar”ın ardından yeniden ilgi çekti. Rusya şimdi İran gemilerinin Volga ve Don nehirleri boyunca serbest dolaşmasına izin verecek düzenlemeleri sonuçlandırıyor.
INSTC, Rusya, Orta Asya ve Hazar bölgeleri arasında yük taşımak için deniz, karayolu ve demiryolu hatlarını içeren 7.200 km uzunluğunda multimodal bir ulaşım ağı olarak planlandı.
Ruble-Yuan Ödeme Sistemi
30 Aralık 2022'de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Çinli mevkidaşı Xi Jinping bir video konferans düzenleyerek Putin'in iki ülke arasındaki ikili ticaretin yüzde 25 büyüme oranıyla tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştığını ve ticaret hacimlerinin arttığını bildirdi. Bu ivme, Batı yaptırımlarına ve düşmanca bir dış ortama rağmen gelecek yıl 200 milyar dolara ulaşma yolunda ilerliyor.
Putin, Ocak ve Kasım 2022 arasında "ticaret hacimlerinde önemli bir büyüme" olduğunu ve bunun sonucunda ticaretin yüzde 36 artışla 6 milyar dolara ulaştığını belirtti. İkili ticaret anlaşmasının ayrıntıları video konferans yayınında belirtilmemiş olsa da, önümüzdeki yıl elde edilmesi halinde 200 milyar dolarlık ikili ticaret hedefinin Rus rublesi ve Çin yuanı cinsinden gerçekleştirilmesi muhtemeldir.
Bunun nedeni, Moskova ve Pekin'in halihazırda SWIFT'e benzer bir sınır ötesi bankalararası ödeme ağı kurmuş olmaları, para birimlerine daha fazla istikrar sağlamak için altın alımlarını artırmaları ve çeşitli bölgesel ve ikili anlaşmalarda ulusal para birimlerini takas etmek için anlaşmalar imzalamalarıdır.
Ek olarak, hem Rusya hem de Çin, ABD'nin mali varlıklarına el koyma olasılığını tahmin etmiş görünüyor ve 2014'te stratejik ticaret bağlantılarını güçlendirmek için enerji merkezli anlaşmalar üzerinde işbirliği yaptılar.
2017 yılında, Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) kapsamında ruble-yuan “ödemeye karşı ödeme” sistemi uygulandı. 2019 yılında iki ülke, sınır ötesi işlemlerde doları ulusal para birimleriyle değiştirmek için bir anlaşma imzaladı ve 25 milyar dolarlık ticaretini yuan (RMB) ve rubleye çevirdi.
Dolardan bağımsızlık
Bu değişim, dolara olan karşılıklı bağımlılıklarını azalttı ve şu anda Rusya'nın ihracatının ancak yarısından biraz fazlası 2013'deki yüzde 80'den azalarak ABD doları cinsinden ödendi. Rusya ile Çin arasındaki ticaretin büyük kısmı artık yerel para birimleriyle yürütülüyor.
Çin'in batısındaki Sincan da kendisini Çin ile Orta Asya arasında önemli bir sınır ötesi yerleşim merkezi haline getirdi ve bu da onu bölgede önemli bir finans merkezi haline getirdi. Sincan'da yürütülen kümülatif sınır ötesi yuan yerleşimi, 2013 gibi erken bir tarihte 100 milyar yuan'ı (14 milyar $) aştı ve 2018'de 260 milyar yuan'a ulaştı.
Analist Korybko'ya göre, uluslararası ticarette ABD dolarına bağımlılığın azaltılmasında önemli ilerleme kaydedildi, ancak daha yapılacak çok iş var. ABD'nin mali hegemonyasına yönelik meydan okumaları basitçe kabul etmeyeceğini ve onu savunmak için harekete geçme olasılığının daha yüksek olduğunu belirtiyor.
“Bu nedenle, ABD'nin kilit oyunculara tercihli ticaret anlaşmaları sunarak veya bu tür anlaşmalar vaat ederek desteğini almaya çalışması ve aynı zamanda bilgi savaşı yoluyla Rusya, Çin, Hindistan ve İran arasındaki gerilimi artırması bekleniyor. muhtemelen 'caydırıcılık' olarak ikincil yaptırım rejimini sıkılaştırma tehdidinde bulunuyor.”
Avrasya Ekonomik Birliği
Rusya, aralarında Rusya, Ermenistan, Beyaz Rusya, Kazakistan ve Kırgızistan'ın da bulunduğu beş üyeli Avrasya Ekonomik Birliği'nden (AEB) oluşan bir dizi ticaret ortağıyla para takası anlaşmaları yapmak için çalışıyor.
Bu anlaşmalar, Rusya Federasyonu'nun ticaretinin yüzde 70'inden fazlasını ruble ve diğer bölgesel para birimleri üzerinden gerçekleştirmesini sağladı. 183 milyon nüfusu ve 2,2 trilyon doları aşan GSYİH'si ile AEB, küresel finansal işlemler üzerindeki Batı hegemonyasına zorlu bir meydan okuma teşkil ediyor.
İran ve AEB yakın zamanda 7.500'den fazla mal kategorisini kapsayan bir serbest ticaret anlaşmasının koşulları hakkında müzakereleri sonuçlandırdı. 21 Mart 2023'te bir sonraki İran yılı başladığında, İran mal ve hizmetleri için potansiyel büyüklüğü 700 milyar dolar olan bir pazar açılacak.
BRICS dolarsızlaştırmayı yönlendiriyor
Uluslararası ticarette, özellikle BRICS ülkeleri - birlikte dünya nüfusunun yüzde 41'ini, GSYİH'nın yüzde 24'ünü ve ticaretinin yüzde 16'sını temsil ediyorlar - arasında, doların kaldırılmasına yönelik eğilim son yıllarda önemli bir ivme kazandı.
2015 yılında BRICS Yeni Kalkınma Bankası ticarette ulusal para birimlerinin kullanılmasını tavsiye etti. Dört yıl sonra banka, 15 milyar dolarlık mali yardımın yüzde 25'ini yerel para birimleri cinsinden sağladı ve önümüzdeki yıllarda bunu yüzde 50'ye çıkarmayı planlıyor.
Dolarsızlaştırmaya yönelik bu geçiş, küresel ekonomik sistemdeki rollerini savunmak ve ABD dolarına bağımlılıklarını azaltmak isteyen gelişmekte olan ekonomiler için önemli bir adımdır. Dolarsızlaştırmanın benimsenmesi bazı zorluklar ve belirsizlikler sunsa da, daha çeşitli ve dengeli bir küresel ekonomiye doğru atılmış önemli bir adımdır.
FM Şakil
The Cradle